ΠΕΡΙ «ΕΝΕΡΓΟΥ» ΚΑΙ «ΑΝΕΝΕΡΓΟΥ» ΧΡΟΝΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Μόνο οργή και αγανάκτηση μπορεί να προκαλεί στους εργαζόμενους η απόφαση με την οποία ο Αρειος Πάγος στερεί από το φύλακα σε παροπλισμένο πλοίο της Ελευσίνας τις μισθολογικές προσαυξήσεις που δικαιούται δουλεύοντας ένα ολόκληρο 12ωρο στη βάρδιά του, Κυριακές και υπερωρίες(δείτε δεξιά, στη στήλη ΠΕΙΡΑΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ: ΑΠΟΦΑΣΗ-ΚΟΛΑΦΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΧΡΟΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ). Ο διαχωρισμός του χρόνου της εφημερίας (εργασίας) σε «γνήσια» και «μη γνήσια - απλή» που κάνει ο Αρειος Πάγος στην απόφασή του, δεν είναι επικίνδυνη μόνο για το λόγο ότι δημιουργεί δικαστικό προηγούμενο και τετελεσμένα σε βάρος των εργαζόμενων.

Το σκεπτικό της απόφασης είναι διπλά ύπουλο, καθώς αποτελεί προωθημένη ερμηνεία από το Ανώτατο Δικαστήριο της νομοθεσίας που ισχύει σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο και η οποία, στην παρούσα φάση, επιχειρείται να πάρει τη μορφή οδηγίας, μέσα από το διαχωρισμό του χρόνου εργασίας σε «ενεργή» και «ανενεργή» - απλήρωτη περίοδο. Από αυτή την άποψη, ο Αρειος Πάγος πρωτοπορεί για μια ακόμη φορά στην υπονόμευση των εργασιακών δικαιωμάτων και ανοίγει διάπλατα το δρόμο ώστε να χτυπηθούν θεμελιώδη δικαιώματα που σχετίζονται με το χρόνο εργασίας.

Ερμηνείες στα μέτρα της εργοδοσίας

Η απόφαση του Αρείου Πάγου βασίζεται σε ένα συνδυασμό ερμηνειών παλιότερων νόμων που χρονολογούνται από το 1943 και ορίζουν τα προβλεπόμενα για τις συμβάσεις εξαρτημένης εργασίας. Κυρίως όμως βασίζεται σε παλιότερες αποφάσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου, με πρώτη μια που εκδόθηκε το 1973 (501/73), μέσα στις οποίες εισάγονται οι όροι «γνήσια ετοιμότητα για εργασία» και «μη γνήσια ετοιμότητα ή ετοιμότητα κλήσης».

Σύμφωνα με αυτή τη νομολογία, που προκύπτει από την ερμηνεία της σχετικής εθνικής και ευρωενωσιακής νομοθεσίας, η διάκριση στο χρόνο της εφημερίας (εργασίας) που επιχειρεί ο Αρειος Πάγος έχει ως εξής:

• Γνήσια ετοιμότητα για εργασία. Ο μισθωτός οφείλει να βρίσκεται σε ορισμένο χρόνο και τόπο, διατηρώντας τις σωματικές και πνευματικές του δυνάμεις σε ένταση και εγρήγορση για να προσφέρει τις υπηρεσίες του μόλις παραστεί ανάγκη. Σ' αυτή τη μορφή ετοιμότητας θεωρείται ότι υπάρχει πλήρης απασχόληση, ανεξάρτητα αν θα παρουσιασθούν περιστατικά για την παροχή εργασίας και έτσι η ετοιμότητα εξομοιώνεται ολότελα με την κανονική εργασία, γιατί εκτός από τη δέσμευση της ελευθερίας, υπάρχει και εγρήγορση των δυνάμεων του μισθωτού.
• Μη γνήσια ετοιμότητα ή ετοιμότητα κλήσης. Ο μισθωτός δεν υποχρεούται να έχει σε εγρήγορση τις σωματικές ή πνευματικές του δυνάμεις, έχοντας τη δυνατότητα να κοιμάται ή να βρίσκεται έξω από τον τόπο εργασίας, οπότε στην περίπτωση αυτή δεν έχουν εφαρμογή όλες οι διατάξεις του εργατικού δικαίου. Δηλαδή, όταν ο μισθωτός δεν οφείλει κατά τη διάρκεια της απασχολήσεώς του να διατηρεί διαρκώς σε ετοιμότητα και σε εγρήγορση τις σωματικές και πνευματικές του δυνάμεις, για τη χρησιμοποίησή του από τον εργοδότη σε κάθε στιγμή, η σχετική σύμβαση δεν υπόκειται στις διατάξεις ειδικών νόμων και συλλογικών συμβάσεων εργασίας αναφορικά με το ελάχιστο όριο αμοιβής, αποζημίωσης για υπερεργασία κλπ. Στην περίπτωση αυτή οφείλεται μόνον ο συμφωνημένος ή ειθισμένος μισθός.

Σύμφωνα με την ερμηνεία του Αρείου Πάγου, τόσο για τη συγκεκριμένη υπόθεση, όσο και για προηγούμενες ανάλογες υποθέσεις, «το ζήτημα για το είδος ετοιμότητας εργασίας, αν δηλαδή πρόκειται για γνήσια ετοιμότητα ή μη γνήσια ή ετοιμότητα κλήσης, είναι πραγματικό και θέμα απόδειξης των πραγματικών εκείνων περιστατικών που μπορούν να υπαχθούν στη μια ή στην άλλη περίπτωση».

Τα χειρότερα έρχονται

Στην προκειμένη περίπτωση, ο φύλακας διεκδικούσε πρόσθετες αμοιβές στο μισθό του που στα τέλη του 2001 έφταναν τα 748 ευρώ από υπερωριακή απασχόληση και εργασία τις Κυριακές. Εφαρμόζοντας όμως την παραπάνω διάταξη, το δικαστήριο έκρινε πως ο εργαζόμενος δε δικαιούται τις προβλεπόμενες από το νόμο πρόσθετες αμοιβές, αφού η απασχόλησή του υπόκειται στη δεύτερη κατηγορία της εφημερίας.

Η διάκριση του χρόνου εργασίας πέρα από αυθαίρετη είναι και κατάπτυστη από κάθε άποψη, αφού ο χρόνος εργασίας δεν μπορεί παρά να είναι αδιαίρετος. Στην προκειμένη περίπτωση, ο φύλακας, ανεξάρτητα από το πού βρίσκονταν ή το ποιες δουλειές έκανε κατά τη διάρκεια της 12ωρης βάρδιάς του, ήταν υποχρεωμένος να παρέχει στον εργοδότη του τις υπηρεσίες για τις οποίες προσλήφθηκε. Δεν μπορούσε να διαθέσει το χρόνο του όπως αυτός ήθελε και όπως θα έκανε σε κάποιο ρεπό ή μια εργάσιμη μέρα. Από αυτή την άποψη, όλο το 12ωρο που βρισκόταν στην υπηρεσία του εργοδότη δεν μπορεί παρά να προσμετράται σαν χρόνος εργασίας, χωρίς καμιά εξαίρεση.

Το γεγονός εξάλλου ότι η απόφαση του Αρείου Πάγου έρχεται σε μια περίοδο που η ΕΕ και οι κυβερνήσεις της σπεύδουν να κατοχυρώσουν με τη μορφή οδηγίας τον «ενεργό» και «ανενεργό» χρόνο εργασίας, δείχνει πως τα όργανα έχουν ήδη αρχίσει να βαρούν σε βάρος των εργαζομένων με δικαστικές αποφάσεις που ντε φάκτο νομιμοποιούν αυτά που σε πολιτικό επίπεδο τώρα γίνονται νόμοι. Στις 27 και 28 Απρίλη έχει οριστεί η τελευταία συνάντηση της Επιτροπής Διαβούλευσης για την οδηγία της ΕΕ σχετικά με το χρόνο εργασίας, η οποία, στη βάση της έκθεσης Σέρκας που ψήφισαν ΝΔ, ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ (διαβάστε εδώ κι εδώ), αναμένεται να συμπεριλάβει στις προβλέψεις της και το διαχωρισμό του χρόνου εργασίας σε «ενεργό» και «ανενεργό».